Anayasada yer alan haklar İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanması ve gözaltına alınan öğrenciler üzerinden tartışılırken, Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) yıllık raporları Yüksek Mahkeme’nin ihlal kararlarını ağırlıklı olarak makul sürede ve adil yargılanma hakkı ile ifade özgürlüğü gibi başlıklarda verdiğini ortaya koydu. Raporlara göre; 2020’de adil yargılanma hakkından 2 bin 835 ihlal kararı verilmişken, bu sayı 2024’te 6 bin 828’e yükseldi. Toplantı ve gösteri yürüyüşünden verilen ihlal kararıysa 4 yılda 123’ten bin 486’ya yükseldi.
Hem İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanması hem de CHP’li diğer ilçe belediye başkanlarının tutuklanmaları Türkiye’de anayasada yer alan “adil yargılanma hakkını” tartışmaya açtı. Aynı şekilde İmamoğlu’na verilen tutuklama kararı sonrası başlayan sokak eylemleri nedeniyle gözaltına alınan öğrenciler de yine anayasada yer alan “toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı” ile “ifade özgürlüğü” haklarını akıllara getirdi.
AYM’nin yıllık raporlarında da Yüksek Mahkeme’ye yapılan başvurularda en çok ihlal kararının bu başlıklarda verildiği görüldü. AYM’nin 2024 yıllık raporuna göre; geçen yıl makul sürede yargınlanma hakkı kapsamında 56 bin 443 ihlal kararı verildi ve tazminat ödenmesine hükmedildi. Aynı şekilde geçen yıl yapılan başvurular kapsamında adil yargılanma hakkı için 6 bin 828, ifade özgürlüğü için 4 bin 432 ve toplantı ve gösteri yürüyüşü için bin 486 ihlal kararı verildi. AYM’nin yıllık raporlarında 2022 yılında ifade özgürlüğü için 2 bin 653 hak ihlali kararı verildiği, yani geride kalan iki yılda bu konuda verilen kararların sayısının bin 779 arttığı görüldü. Adil yargılanma hakkında verilen ihlal kararlarının sayısının son dört yılda 3 bin 993, ifade özgürlüğü kararlarının sayısının da 3 bin 827 karar arttığı görüldü. Toplantı ve gösteri yürüyüşü için ise 2020’de sadece 123 ihlal kararı verildiği, yani son dört yılda verilen karar sayısının bin 363 arttığı tablolara yansıdı.
‘TOPLANTI HAKKI HOŞGÖRÜYLE KARŞILANMALI’
Öte yandan; yıllık raporda AYM Başkanı Kadir Özkaya’nın 19 Eylül 2024’te Asya Anayasa Mahkemeleri ve Muadili Kurumlar Birliği’nin (AAMB) kongresinde yaptığı konuşma da yer aldı. Bu konuşmada Özkaya’nın toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkıyla ilgili “Mahkemeye göre bu hak ‘Demokratik toplumun en temel değerleri arasında yer almakta olup bireylerin ortak fikirlerini birlikte savunmak ve başkalarına duyurmak için bir araya gelebilme imkânını korumayı amaçlamaktadır.’Barışçıl gösteriler nedeniyle göstericilere idari veya cezai yaptırım uygunlanması da ihlal sebepleri arasında yer almaktadır. AYM’nin başka kararlarında da işaret edildiği üzere toplantı ve gösteri yürüyüşünün başkalarının günlük yaşamlarını bir miktar zorlaştırması kaçınılmaz olup demokratik toplumda bunun hoşgörüyle karşılanması gerekir” ifadeleri dikkat çekti.
